Een boek opmaken: het lijkt eenvoudig. Maar schijn bedriegt, want een goede opmaak is vakwerk. Hoe beter de vormgeving is, hoe makkelijker de lezer de tekst tot zich neemt. Een vormgever weet dit en kan jouw boodschap vertalen naar een passend ontwerp, maar is daarbij wel afhankelijk van jou als schrijver, zeker wanneer je uitgeeft in eigen beheer. In deze blog belichten we de samenwerking tussen vormgever en schrijver (wanneer je je boek zelf uitgeeft) aan de hand van zes stellingen over boekopmaak.
1. Structuur is de basis voor elke vormgeving
Veel non-fictieboeken hebben een duidelijke, overzichtelijke opbouw. Ieder hoofdstuk krijgt een kop, vaak ook een introductie-alinea (intro), er zijn paragraafkoppen, soms ook subparagraafkoppen en/of tussenkoppen om de tekst overzichtelijk in te delen. De ‘gewone tekst’ bestaat uit alinea’s, doorgaans gescheiden door een witregel. Daarnaast maken veel auteurs gebruik van opsommingen, kaderteksten, oefeningen, tabellen of diagrammen, enzovoort. Ook dit zijn allemaal structuurelementen.
Een vormgever heeft als taak die opbouw zo duidelijk en prettig mogelijk weer te geven, zodat het voor een lezer meteen duidelijk is welke functie een tekst heeft. Voor de opmaak van koppen geldt bijvoorbeeld: hoe lager in hiërarchie, hoe minder opvallend de opmaak is. Een hoofdstukkop mag dus veel meer opvallen dan bijvoorbeeld een tussenkopje. En een paragraafkop krijgt meer nadruk dan die van een subparagraaf.
2. Goede vormgeving begint bij de schrijver
Als schrijver zorg je voor de inhoud van je boek, toch kun je er niet omheen ook over de vormgeving na te denken. Want de vormgever is voor zijn werk afhankelijk van hoe jij de tekst hebt opgebouwd en aangeleverd. Werk je met een redacteur samen, dan kijkt die daar ook naar. Zo’n professional kan je helpen de structuur te verbeteren.
Laat de vormgever niet raden welke kopsoort je bedoelt, het is aan jou om dat aan te geven. Het beste gebruik je daarvoor de kopstijlen van je tekstverwerker, die kan een vormgever namelijk in het vormgevingsprogramma (meestal Adobe InDesign) automatisch omzetten naar de juiste stijl. Houd daarbij een logische opbouw aan: kop 1 voor de hoofdstuktitels, kop 2 voor de paragrafen, kop 3 voor de subparagrafen, et cetera.
TIP – Check deze gratis video om te ontdekken hoe jij de stijlen van Word handig toepast in je document.
3. Schrijven is een vak, vormgeving ook
Als schrijver denk jij dus al bij het schrijven na over de vormgeving van je uiteindelijke boek. Het is dan erg verleidelijk daar zelf mee aan de slag te gaan en je manuscript – met alle vormgevingsmogelijkheden van je tekstverwerker – al mooi op te maken. Dat mag je natuurlijk doen, maar een zelfopgemaakt boek haalt het niet bij wat een vormgever kan toevoegen en oogt altijd minder professioneel. Een vormgever verstaat de kunst om rust en balans in het ontwerp te brengen, door heel selectief met typografie en kleur om te gaan en daarmee de accenten te leggen.
Laat daarom de uiteindelijke vormgeving aan een professional over en maak gebruik van zijn of haar expertise en vakmanschap om jouw boodschap te vertalen naar een prachtig boek.
Los daarvan mag je natuurlijk wel, voor je eigen schrijfplezier, een voor jou prettige vormgeving aanhouden in je Word-document. Dat kan prima in combinatie met de eerdergenoemde kopstijlen in Word, door die aan te passen aan je eigen smaak (zie ook de video).
4. De vormgever bedenkt, jij beslist
Voordat je vormgever het hele boek opmaakt, moet er eerst een ontwerp worden uitgedacht. Dat kun je helemaal aan de vormgever overlaten, maar als je wilt, kun je ook aangeven wat jijzelf mooi en aansprekend vindt. Kijk ter inspiratie eens rond in je boekenkast en maak een paar foto’s van ontwerpen, of specifieke onderdelen daarvan, die je mooi vindt. Een opvallende openingspagina bij de hoofdstukken bijvoorbeeld, uitgelichte quotes of icoontjes bij terugkomende onderdelen.
Copyright: Jaap Wolters
De vormgever heeft daarnaast ook informatie van je nodig over het formaat van het boek en het gewenste kleurgebruik (zwartwit, steunkleur of full colour).
Je krijgt op basis hiervan een aantal proefpagina’s met een voorstel voor het ontwerp. Vaak maken ontwerpers meerdere concepten en kun je kiezen uit wat jijzelf het meest aansprekend vindt.
Ben je het over het ontwerp eens? Dan kan de eerste proef worden gemaakt. Dit is het compleet vormgegeven boek als pdf.
5. De eigenbeheer-schrijver is eindverantwoordelijk voor de inhoud
Als schrijver en uitgever ben jij verantwoordelijk voor de inhoud van je boek, dus controleer de vormgegeven proef nauwgezet. Misschien zijn er in de vormgeeffase fouten ingeslopen.
Waar let je op? Of de vormgeving overal consistent is, of er afbreekfouten in de proef voorkomen en of alle teksten en afbeeldingen goed zijn meegenomen en op de juiste plek staan. In opgemaakte vorm kunnen opeens onjuistheden in de tekst opvallen die in de redactieronde over het hoofd zijn gezien. Ook die neem je mee.
Wat mag je van de vormgever verwachten? Een vormgever vult de pagina’s zo mooi en evenwichtig mogelijk en vermijdt daarbij tussenkoppen die onderaan een pagina uitkomen of alinea-eindes die net op een nieuwe pagina vallen. Ook kaders en afbeeldingen die ongelukkig op de pagina uitkomen, zal de vormgever zo dicht mogelijk bij de in het manuscript aangegeven plek plaatsen.
Wat mag je niet verwachten? Een vormgever past in principe niet zelf de tekst aan om het passend te maken op een pagina en zal daar hooguit suggesties voor doen. De inhoud is en blijft jouw verantwoordelijkheid.
6. De synergie tussen vorm en inhoud maken het boek
Vrijwel alle schrijvers vinden het een bijzondere en verrassende ervaring wanneer het manuscript waar ze al zo lang aan werken opeens de vorm van een ‘echt boek’ krijgt.
In een goede samenwerking tussen schrijver en vormgever ontstaan tenslotte ook de mooiste boeken. Zo’n goede samenwerking ontstaat als je weet wat je aan elkaar hebt en met de juiste verwachtingen die uitwisseling aangaat. Daarbij helpen de hier genoemde stellingen en tips.
Veel plezier met het opmaakproces van je boek!
Door: Suzanna van der Laan
NB – Behalve de binnenkant ontwerpt een vormgever ook de buitenkant van je boek. Daarover schreven we deze blogs:
