Toen ik er voor het eerst van hoorde, intrigeerden ze me meteen: de maximen van Grice. Deze regels om coöperatief gesprekken te voeren, vond ik zelfs zo interessant dat ik er mijn afstudeerscriptie aan wijdde. Toen ik bij het opruimen van de zolder mijn scriptie weer tegenkwam, viel het me op: de maximen van Grice zijn ook handige tips voor boekenschrijvers. Want ook als schrijver communiceer je, namelijk met je lezer. In deze blog laat ik zien hoe je deze principes toepast in je boek. Doe er je voordeel mee!
Communiceren is samenwerken
Laat ik beginnen met een woordje uitleg over het coöperatieprincipe. Paul Grice gaat ervan uit dat we ons in een gesprek houden aan een ongeschreven regel, namelijk dat we zeggen wat nodig is.[1] Grice ziet gesprekken als coöperatieve ondernemingen: elke gespreksdeelnemer herkent er een gedeeld doel in, of toch op zijn minst een gemeenschappelijk geaccepteerde richting. Zo’n doel kan vrij duidelijk zijn (een ruzie uitpraten), maar ook nog zo onbepaald zijn dat het veel speelruimte laat (een ongedwongen praatje). Het idee is dat spreker en toehoorder een stilzwijgende overeenkomst hebben om zich aan dit coöperatieprincipe te houden. Communiceren is samenwerken!
De maximen van Grice
Uitgaande van dit coöperatieprincipe onderscheidt Grice de volgende vier maximen.
- Het maxime van kwaliteit
Zorg ervoor dat je bijdrage waar is, in het bijzonder:- zeg niet iets waarvan je denkt dat het niet waar is- zeg niet iets waarvoor je onvoldoende bewijs hebt - Het maxime van kwantiteit
Maak je bijdrage zo informatief als nodig is voor de actuele gespreksdoelen- Maak je bijdrage niet informatiever dan nodig is - Het maxime van relevantie
Zorg ervoor dat je bijdrage relevant is - Het maxime van stijl
Wees duidelijk en specifiek:- vermijd vaagheid- vermijd ambiguïteit- wees kort- wees ordelijk
Deze maximen geven dus aan wat gespreksdeelnemers moeten doen om zo efficiënt, rationeel en coöperatief mogelijk te converseren: ze zouden oprecht, relevant en duidelijk moeten zijn, terwijl ze voldoende informatie verschaffen. Zeg nou zelf: dat zijn toch ook prima richtlijnen voor non-fictieschrijvers?
De interpretatie van een taaluiting
Hoe werken dit coöperatieprincipe en de daaraan gekoppelde maximen in de praktijk? Laten we eens een eenvoudig voorbeeld bekijken. Als ik aan een vriendin die ik op straat tegenkom vraag:
“Hoe is het met je moeder?”
en ze antwoordt:
“Ze is verkouden en hoest veel”
dan impliceert ze daarmee dat haar moeder niet met een fikse longontsteking in het ziekenhuis ligt en voor haar leven vecht. Want zou dat wel zo zijn, dan schendt mijn vriendin het maxime van kwantiteit: ze geeft mij te weinig informatie.
Grice gaat met zijn theorie nog een stap verder en betoogt: wanneer de ene gespreksdeelnemer een uiting doet die niet coöperatief lijkt te zijn, dan probeert de andere gespreksdeelnemer die uiting toch als coöperatief op te vatten, maar dan op een dieperliggend niveau. Zo ontstaat een interpretatie die verder gaat dan wat er letterlijk wordt gezegd.
Ook hier weer een voorbeeld, want – dat weet je waarschijnlijk als auteur: concretiseren draagt bij aan een beter tekstbegrip.
A: “O jee, nou heb ik geen voicerecorder bij me om dit gesprek op te nemen.”
B: “Ik heb wel een voicerecorder, hoor.”
In dit gesprekje is de opmerking van B op te vatten als implicatie dat A de voicerecorder van B mag en kan gebruiken om het gesprek op te nemen. De uiting van B zou niet volledig coöperatief zijn als hij bijvoorbeeld wist dat de batterijen van de recorder leeg waren.
Tips voor schrijvers
Persoonlijk vind ik de theorieën van Grice reuze-interessant, maar als lezer van deze blog zit je waarschijnlijk niet te wachten op een theoretisch taalkundig verhaal. Vandaar dat ik me verder beperk tot vier tips voor schrijvers, met de genoemde maximen als inspiratiebron.
- Zorg ervoor dat wat je schrijft waar is (maxime van kwaliteit)
Wees zorgvuldig en correct. Neem niet zomaar alles wat je op internet vindt voor waar aan. Doe gedegen bronnenonderzoek en neem een literatuurlijst op in je boek. Betrapt de lezer je op onwaarheden, dan bereik je het tegenovergestelde van wat je waarschijnlijk voor ogen hebt: je autoriteit neemt niet toe, je reputatie loopt juist een deuk op. - Maak je boek informatief genoeg, maar niet informatiever dan nodig (maxime van kwantiteit)
Auteurs die hun huiswerk goed doen voordat ze aan het schrijven gaan, hebben natuurlijk een idee van de vragen en problemen waar hun doelgroep mee zit. Precies daar geef je in je boek antwoorden op en oplossingen voor. Schrijf vooral niet alles op wat je weet. Houd in gedachte dat lezers hun beslissing om een boek te kopen en/of te lezen vooral baseren op de vraag: what’s in it for me? - Schrijf een boek dat relevant is voor je doelgroep (maxime van relevantie)
Hoe actueler het onderwerp waarover je schrijft, hoe relevanter: het verhoogt de kans op persaandacht en dus op een succesvolle verkoop van je boek. Je maakt een tekst ook relevant door precies dat te bieden waar je lezers op zitten te wachten. Heb je hier geen goed beeld van? Doe dan, voordat je begint met schrijven, onderzoek onder je doelgroep, bijvoorbeeld met een enquête op de sociale media of door klanten te bellen. - Wees duidelijk en specifiek (maxime van stijl)
Zorg dat je boek vragen beantwoordt in plaats van oproept. Vermijd vaagheid en woorden of zinnen die voor meer dan één uitleg vatbaar zijn (ambiguïteit). Beperk het gebruik van jargon. Kun je echt niet zonder, geef dan minimaal een woordje uitleg, bijvoorbeeld met een verklarende woordenlijst achterin. Kort en krachtig taalgebruik verdient de voorkeur boven een langdradig betoog in wollige woorden. Wees daarnaast ordelijk: kies een heldere structuur, zodat je lezers makkelijk de weg vinden in je boek.
Dat waren ze: de maximen van Grice, omgezet in tips voor non-fictieauteurs. Meer adviezen voor het schrijven van je boek vind je via onze blogpagina (kies in het zoekvenster de categorie ‘schrijven’). Wil je persoonlijke hulp van een professional? We helpen je graag!
Door: Janneke Sinot
Bronnen:
- Grice, H. P. Studies in the Way of Words. Harvard University Press, Cambridge, Mass., 1989.
- Versmissen, J. Verbale humor verklaard met de maximen van Grice. Universiteit Utrecht, 1996.
[1] Om het leesbaar te houden, heb ik hier gekozen voor een wel heel simpele formulering. Liever en beter had ik geschreven: ‘Zorg dat je bijdrage is zoals vereist – in de fase waarin zij voorkomt – voor het geaccepteerde doel of de geaccepteerde richting van het gesprek waaraan je deelneemt.’
