Tussenkoppen in een boek: hoe, wat en waarom?

Janneke

“Kun jij dit manuscript voorzien van aantrekkelijke tussenkopjes?” Met die vraag klopte Uitgeverij Lannoo – jaren geleden alweer – bij mij aan. “Wie in de boekhandel door het boek bladert, moet getriggerd worden om het te kopen.” En inderdaad: tussenkoppen zijn bijzonder geschikt voor het prikkelen van de nieuwsgierigheid. Maar dat is lang niet hun enige waarde. Wie ze slim en handig inzet, bewijst de lezer een grote dienst.

Waarom tussenkoppen?

Tussenkoppen hebben verschillende functies:

  • Inhoudelijke richtingaanduiders
    Ze vertellen wat de lezer kan verwachten en bieden zo structuur.
  • Nieuwsgierigheidopwekkers
    Ze prikkelen, maken nieuwsgierig en motiveren tot (verder) lezen.
  • Luchtbrengers
    Ze leiden tot meer witruimte in je boek, waardoor het tekstbeeld prettiger oogt. Lange lappen tekst die er saai uitzien, schrikken veel lezers af.

Spanning en sensatie

Reizen in het spoor van Leopold II heet het boek dat ik van prikkelende koppen mocht voorzien. Auteur Kris Clerckx, een verdienstelijk reisjournalist, had natuurlijk zelf al heel wat creativiteit in zijn boek gelegd. Het manuscript ging uiteindelijk naar de uitgever terug met kopjes als ‘Voor een wip naar Engeland’ (over de eerste keer dat de koning vreemdgaat), ‘Verborgen vrijpartijen op Belgische bodem’ (hij ontving in het geheim diverse minnaressen in zijn paleizen) en ‘Kruisvaarder wordt citytripper’. En er veranderde meer. Want ‘Een echtgenote voor Leopold’ is als kop wel informatief, maar ‘Een verloving met tegenzin’ of ‘Een grote asperge zonder een greintje baardgroei’ spreekt meer tot de verbeelding. En klinkt ‘De ware bedoelingen van de prins’ niet veel spannender dan ‘Tussenstop op weg naar Istanboel’? Soms was het lastig. Ga ik voor inhoudelijke duidelijkheid (‘Wellness aan de voet van de Alpen’) of toch voor iets wat gewoon lekker bekt (‘Kuren tussen de kreupelen’)?

Concreet en informatief

Gebruik je zelf tussenkoppen in je boek en laat je ze als inhoudelijke richtingaanduiders fungeren, maak ze dan concreet en informatief. Een paar voorbeelden (ook heel handig voor koppen boven kaders):

Niet 

Groot voordeel
Achtergrond
Vervelende dingen
Oefening
Het verhaal van een klant

Wel

Meer tijd, meer klanten
De beginjaren
Van bosbrand tot vulkaanuitbarsting
Verbeter je ademhaling
Het succes van Managementboek

Kies een tussenkop die verwijst naar de inhoud van de alinea die erop volgt. En dan liefst niet naar het eerste woord (dan is de spanning er wel heel snel af) of het laatste (dan blijft het inhoudelijk verband te lang onduidelijk). Je kunt een tussenkop ook een vraagvorm meegeven en in de bijbehorende alinea het antwoord geven. Een voorbeeld:

Hoe ziet een tussenkop eruit?

Vijf handige weetjes over de vorm en het gebruik van tussenkoppen:

  • Koppen hebben een andere opmaak dan de rest van de tekst (de meeste auteurs kiezen voor een grotere of vette letter). Dit mag een afwijkend lettertype zijn.
  • Koppen beginnen met een hoofdletter (helemaal in hoofdletters schrijven kan ook).
  • Zet niet boven elke alinea een kop. Een mooie richtlijn voor een ‘gemiddeld’ non-fictieboek: één tussenkop per drie tot zes alinea’s.
  • Een tussenkop krijgt geen punt mee.
  • Een kop in een boek is nooit langer dan één regel.

Over dit laatste: een korte, krachtige kop is vrijwel altijd beter en prettiger dan een heel lange. Zo’n kop kan uit slechts één woord bestaan, maar meer mag ook.

Extra tips

Tot slot nog drie adviezen waar je als ‘koppencreator’ je voordeel mee kunt doen:

  • Houd er rekening mee dat mensen tussenkoppen vaak niet echt lezen, maar alleen scannen. Zorg dus dat de tekst ook begrijpelijk is als de lezer de inhoud van de kop niet of maar half meekrijgt.
  • Bij het schrijven van een non-fictieboek is het belangrijk constant je lezer voor ogen te houden. Vraag je tijdens het schrijfproces dan ook steeds af: spreek ik mijn ideale lezer zo voldoende aan? Dit helpt je ook bij het verzinnen van tussenkoppen. In plaats van de kop ‘Meer boekverkoop’ kies je dan misschien ‘Auteurs verdienen meer’. En ‘Betere mediakansen’ wordt dan bijvoorbeeld ‘Krijg jij al gratis reclame?’ Doe dit niet op een geforceerde manier, maar speel er eens mee en bekijk of het effect je bevalt.
  • Reizen in het spoor van Leopold II is nog altijd verkrijgbaar. Lezen dus, dat boek!

 

Door: Janneke Sinot