De Dikke Van Dale bestaat 150 jaar. Ter gelegenheid hiervan konden we de afgelopen maanden stemmen op het mooiste woord uit anderhalve eeuw Van Dale. Winnaar werd ‘bolleboos’. Maar wist je dat er nog veel meer mooie termen en uitdrukkingen in dit woordenboek staan? Schrijvers en andere taalcreatievelingen leverden volop inspiratie. Als het aan auteur Josien Sneek ligt, vind je straks ook het woord ‘V-factor’ in Van Dale.
“Doe mee aan mijn droom: de term ‘V-factor’ een geuzennaam maken in Van Dale.” Deze oproep doet auteur Josien Sneek aan haar lezers. Haar boek, De V-factor, verscheen op 25 september bij BigBusinessPublishers. Het is een loopbaanroman voor de 40+-ambtenaar, inclusief oefeningen om zelf mee aan de slag te gaan. In het boek is een velletje papier ingelegd, met als doel de lezer tot actie aan te zetten. Wat de auteur hoopt? Dat mensen een recensie plaatsen op Managementboek.nl of bol.com. En dat ze de term ‘V-factor’ gebruiken in gesprekken over loopbaan of mobiliteit. Zodat dit woord straks een plekje krijgt in Van Dale.
Van doemdenken tot dameswensen
De x-factor staat al in Van Dale. Dus waarom straks niet ook de V-factor? Of de titel van jouw nieuwe boek? De samenstellers van dit dikke woordenboek lieten zich al vaker inspireren door taalcreatievelingen. Door Van Kooten en De Bie bijvoorbeeld. Het woord ‘regelneef’, dat een tweede plaats bereikte in de verkiezing tot mooiste woord uit de afgelopen 150 jaar, komt uit hun koker. Maar bijvoorbeeld ook de ‘bescheurkalender’ (een kalender vol geestigheden), ‘dameswensen’ (heimelijke verlangens van vrouwen, met name op seksueel gebied) en ‘doemdenken’ (sombere, pessimistische gedachten koesteren omtrent de toekomst). Gebruik je ‘arro’ voor ‘arrogant’? Dan heb je je – direct of indirect – ook laten inspireren door dit komische duo.
Toonder, Komrij en Molière
Ook Marten Toonder heeft zijn stempel gedrukt op het taalgebruik van de Nederlander (en Vlaming). De ‘minkukel’? Het is een vondst van hem, gebruikt in een van zijn Ollie B. Bommelstrips. Zo ook de ‘dorknoper’, een scheldwoord voor een ‘saaie, strenge, naar de letter van de wet handelende (belasting)ambtenaar’. Schrijver Gerrit Komrij voegde de ‘treurbuis’ toe aan onze woordenschat en dankzij dichter P.C. Hooft staat de ‘hooftiaanse stijl’ in Van Dale. Ook zonder dat je er zelf actief iets voor doet, kun je een plekje in het woordenboek bemachtigen. Zo vind je de Franse schrijver Jean-Baptiste Poquelin terug onder het trefwoord ‘molière’. De betekenis? Een ‘lage (heren)schoen met vetersluiting’. De link met Poquelin? Molière is zijn pseudoniem en toevallig werden deze schoenen veel gedragen in zijn tijd.
‘V-factor’ in Van Dale?
De Dikke van Dale is niet normatief: het woordenboek schrijft niet voor hoe wij onze taal moeten gebruiken. Nee, Van Dale volgt het taalgebruik van de Nederlander en Vlaming. Dus als we echt met zijn allen de term ‘V-factor’ gaan gebruiken, wordt die vanzelf in een volgende editie opgenomen. Dit kan in theorie dus met een boektitel gebeuren, maar ook met personages uit een boek. Ken je ‘Jacobse en Van Es’? Ze komen als lemma voor in Van Dale, met als omschrijving: ‘personificatie van vrije ondernemers die zonder scrupules zaken doen, vrije jongens’. ‘Doctor Clavan’ is een ‘deskundige die niets nieuws of verrassends weet te melden, die alleen open deuren intrapt’. En ‘professor Akkermans’ verwijst naar ‘iemand die vaak genoemd wordt voor een (politieke) functie’. Allemaal zijn ze gebaseerd op sketches van Van Kooten en De Bie.
Woordenboek vol reclame
Maar het wordt nog beter voor de schrijvende ondernemer! Ook bedrijfsnamen kunnen de Dikke Van Dale halen. Zo gebruiken we de merknaam ‘luxaflex’ voor zonwering met lamellen, ook als die van een andere fabrikant zijn. Noemen we alle spiraalvormige zoutjes ‘wokkels’. En krijgen we in een restaurant gerust mineraalwater van Perrier of Bar-le-Duc voorgezet als we ‘spa’ bestellen. En heb je ooit gehoord van het droste-effect? Dit is een repeterend visueel effect dat ontstaat wanneer op een afbeelding een kopie voorkomt van die afbeelding, waarop weer een kopie van die afbeelding voorkomt, enzovoort. Het is genoemd naar een cacaoblikje van Droste, waarbij dit het geval was. Andere voorbeelden van bedrijfsnamen (of afgeleiden daarvan) die inmiddels als ‘gewoon woord’ in Van Dale staan: boedelbak, kruimeldief, msn’en, xerox en maggi.
Schrijven of schrappen?
Heb je, net als Josien Sneek, grootse plannen om je boek bekendheid te geven? Dan denk je misschien: ik wil mijn bedrijfsnaam helemaal niet in het woordenboek. Maar helaas, daar heb je zelf geen zeggenschap over. Van Dale meldt over zijn merknamenbeleid: “De Van Dale-redactie selecteert woorden voor opname in het woordenboek op grond van het feit dat ze in voldoende mate worden gebruikt in de algemene taal. Woorden die oorspronkelijk merknamen zijn, of woorden die afgeleid zijn van merknamen, zijn daarbij niet uitgezonderd; het daadwerkelijke taalgebruik is het opnamecriterium. Op verzoeken om een woord te schrappen, kan dus niet worden ingegaan.” Een troost is er wel: dat een merknaam is opgenomen in een woordenboek, betekent niet dat er geen rechten meer op gelden.
Door: Janneke Sinot
Wil je Josien Sneek helpen haar doel te bereiken? Laat dan hieronder een eerste V-factor-reactie achter (en daarna liefst op nog meer plekken). Voor Josien staat dit woord voor ‘alle levens- en werkervaring die je hebt zodra je de veertig bent gepasseerd’ (geleerde lessen, natuurlijk overwicht, zelfstandigheid, relativeringsvermogen).
