Je boek vertalen (1) – zo werkt het

Veel schrijvers dromen van een internationale schrijfcarrière. Cruciaal in die weg naar succes is een professionele vertaling. Hoe gaat dat in z’n werk? Wat is ervoor nodig en hoe kies je de juiste vertaler? We vroegen het aan native speaker Jonathan Ellis, die voor schrijvers en uitgevers tientallen boeken in het Engels vertaalde. Zijn advies? “Als schrijver moet je vooral vertrouwen hebben in je vertaler.”

De geboren Brit legt graag uit hoe belangrijk die vertrouwensband is. “Sommige schrijvers zijn geneigd heel complexe zinnen te gebruiken. Ze denken dat hun expertise dan beter overkomt. Vaak kan een tekst veel korter en krachtiger. Ik maak bij iedere zin een doordachte afweging over hoe je die het beste formuleert om de boodschap over te brengen. Het helpt dan niet als de schrijver je werk in twijfel trekt en zegt: waarom schrijf je het niet op zoals ik het geschreven heb? Maar ik wil het niet letterlijk vertalen.

Ik merk dat er nog weleens een discrepantie zit tussen enerzijds de informatie die je als schrijver kwijt wilt in het boek, en anderzijds de informatie die de ontvanger graag wil weten. Dat is een lastig punt, want zoiets ligt duidelijk op het redactionele vlak. Mijn taak als vertaler is over te brengen wat de schrijver bedoelt, en dat zo leesbaar mogelijk weer te geven. Dan kun je niet een-op-een vertalen en moet je binnen de context van een stuk de tekst herschrijven.

Soms kun je er zelfs beter voor kiezen hele passages weg te laten, omdat het voor Engelstaligen niet relevant is. Zo moest ik eens een boek over humor vertalen. Maar in het buitenland snappen ze een deel van de grappen niet, omdat ze niet weten wat er zich in Nederland allemaal afspeelt. Daar moet je dus ook als schrijver rekening mee houden wanneer je je boek laat vertalen. En daarbij kunnen vertrouwen op het oordeel van je vertaler.”

Wat kost een vertaling? En hoe snel is zo’n vertaling klaar?

“Vertalers werken met woordtarieven en die verschillen nogal (7 tot 25 cent per woord volgens findcircles.nl). Wat ik je wel kan vertellen: vertaler is geen goed verdienend beroep. Ik vertaal gemiddeld 3000 woorden per dag, afhankelijk van het soort tekst. Vaak zijn er passages waar je even over na moet denken of waarbij overleg met de schrijver nodig is.”

Ook daar stuit Ellis nog weleens op onbegrip van schrijvers en uitgevers. “Je kunt niet 8 uur per dag, 5 dagen per week aan een vertaling werken. Gemiddeld zou een vertaling misschien in 6 weken klaar kunnen zijn. Maar ik heb vaak wel 12 tot 15 weken nodig, omdat ik meerdere vertalingen en klussen gelijktijdig doe. Dat maakt het voor mij werkbaar.”

Wat als een schrijver zelf zijn tekst al heeft vertaald?

“Dat komt inderdaad vaak voor, of een auteur kiest ervoor zijn boek direct in het Engels te schrijven. Voor mij werkt dat niet altijd handig. Ik krijg soms materiaal waarvan ik denk: dat is geen Engels. Nederlanders zijn ervan overtuigd dat ze uitstekend andere talen beheersen. Maar wat ik bijvoorbeeld veel tegenkom, zijn letterlijk vertaalde uitdrukkingen. Maar bij een uitdrukking als ‘rock in the surf’ (rots in de branding) weet geen Engelsman wat je bedoelt.

Het vergt extra stappen als de schrijver met zo’n kant-en-klaar product aankomt. Een Nederlandse brontekst zou dan handig zijn, zodat ik kan nakijken wat een schrijver precies bedoelt. Als die er niet is, moet ik voor alles met de schrijver in overleg.”

Heb je nog tips voor schrijvers die hun boeken willen laten vertalen?

“Een van de belangrijkste dingen die ik schrijvers wil meegeven is: zorg dat je zelf goed begrijpt wat je over wilt brengen, wat je boodschap is. Is dat niet helder, dan kom ik dat tegen bij het vertalen en kan ik geen goede vertaling afleveren.”

Door: Suzanna van der Laan

Lees ook het tweede deel van dit tweeluik: Je boek vertalen (2) – hoe bereik je internationaal succes?