Een boek schrijven en publiceren vraagt heel wat creativiteit van jou als schrijver en van je vormgever. Bij de stap naar een gedrukt boek komt daar, naast creativiteit, vooral techniek bij kijken, zeker als het boek in kleur wordt gedrukt. Dan komt een ander specialisme om de hoek kijken: lithografie. Wat doet een lithograaf en wat kan zo’n ‘kleurendeskundige’ betekenen voor jouw boek? We vroegen het aan Joost Verbruggen van Designservice by Joost, zelfstandig dtp’er, lithograaf en bevlogen vakman.
Wanneer komt een lithograaf in beeld bij het uitgeven van een boek?
“Als lithograaf word ik het meest ingeschakeld bij de omzetting van afbeeldingen. Bij traditioneel drukwerk – offset – wordt gewerkt met vier kleuren: CMYK. Dat staat voor cyaan, magenta, yellow en black. Digitale afbeeldingen zoals foto’s van een fotograaf zijn heel anders opgebouwd, namelijk uit drie kleuren: rood, groen en blauw – RGB genoemd. Vormgevers kunnen afbeeldingen weliswaar omzetten van RGB naar CMYK, maar omdat RGB een veel groter kleurbereik heeft dan CMYK verliezen de plaatjes dan vaak hun kleurenpracht. Kijk maar eens naar deze afbeelding:
De omzetting levert vaak een teleurstellend resultaat op: van levendige, heldere kleuren naar een wat fletser en donkerder beeld. Als lithograaf kan ik die omzetting zo instellen dat het resultaat in druk zo goed mogelijk de digitale afbeelding benadert.
Daarnaast moet je bij de omzetting naar CMYK rekening houden met het kleurprofiel van de drukker. Want het uiteindelijke drukresultaat hangt ook af van het type papier waarop gedrukt wordt en de instellingen van de drukpersen. Dat is erg technisch allemaal, maar wel degelijk van belang. Een ruwere papiersoort zuigt meer inkt op. In vergelijking met de gladde, gecoate papiersoorten moet die minder zwaar bedrukt worden voor een goed resultaat. De afbeeldingen moeten dan anders opgebouwd zijn.
Als lithograaf kan ik bovendien kleurproeven uitdraaien van bijvoorbeeld kritieke afbeeldingen, waar het met de kleurstelling nauw komt. Na akkoord van de klant kan die kleurproef dienen als referentie voor het drukwerk.
Het vak van lithograaf is al met al verschrikkelijk technisch. Je bent een kleurenspecialist, maar je weet dus ook veel over drukpersen en papiersoorten.”
Waar gaat het bij het drukken van boeken nog weleens mis?
“Wat het meest voorkomt – vaak door een gebrek aan kennis bij de vormgever – is dat de drukker een bestand krijgt aangeleverd waarbij de kleurintensiteit niet is afgestemd op de gekozen papiersoort. Als dat bijvoorbeeld gerecycled papier is, dat sterk zuigt, worden kleuren al snel veel te zwaar gedrukt. Een lithograaf zet beelden om naar het juiste kleurprofiel, zodat de zwaarste partijen minder zwaar worden.”
Waarvoor wordt een lithograaf nog meer ingeschakeld?
“Uitgevers kloppen ook bij mij aan om beelden op te werken. Voor drukwerk zijn digitale beeldbestanden van hoge resolutie nodig voor een mooi resultaat. Als er alleen een lageresolutiebeeld voorhanden is, met te weinig pixels, kan ik met mijn gereedschapskist een beeld optimaliseren voor drukwerk.
Daarnaast maak ik gecertificeerde drukbestanden voor uitgevers. Drukkers eisen gecertificeerde pdf’s, met ingesloten fonts en kleurprofielen. Gecertificeerd wil zeggen dat het aan de ISO-norm voldoet. Kennis hierover is bij vormgevers nauwelijks aanwezig. Die kiezen vaak een basisinstelling, maar weten weinig over de normen waar het drukbestand aan moet voldoen.”
Welke tips heb je voor auteurs die in eigen beheer uitgeven?
“Mensen beoordelen kleuren op beeldscherm, maar dat is niet te vergelijken met drukwerk. Een beeldscherm heeft de lichtbron aan de achterzijde, is altijd opgebouwd in RGB en heeft een veel groter kleurbereik. Wil je specifieke kleuren in je boek, houd dan rekening met de beperkingen.
“Tot slot: lithografen zijn bij uitgeverijen wegbezuinigd, vaak lost een vormgever of dtp’er het nu op. Maar die zijn doorgaans technisch niet voldoende onderlegd. Is er een foutmelding van de drukker, dan is er geen kennis om het op te lossen.
Er is natuurlijk ook veel veranderd in het drukken van boeken. Aan de persen staan om te controleren is er niet meer bij, omdat veel drukwerk verplaatst is naar het buitenland: Polen, Tsjechië, Kroatië. Ook de opkomst van digitaal drukken – ook wel: printing on demand – vraagt weer een heel andere benadering. Ik snap het vanuit de uitgevers gezien, maar vind het jammer dat daarmee veel kennis verdwijnt.”
Door: Suzanna van der Laan
